‘Voedingsbodem voor jonge boeren is enorm belangrijk’

Het principe om bodem en water sturend te laten zijn in de gebiedsprocessen, werkt alleen bij een langetermijnvisie. En daarbij is het essentieel dat de potentie van jongeren benut worden bij de transitie naar een duurzame landbouw. Dit kan door het principe van zaaibedbereiding toe te passen, stelt Xander Beks.

Het principe ‘bodem en water sturend’ kan goed werken in de gebiedsprocessen die de transitie naar een duurzame landbouw en voedselproductie mogelijk moeten maken. Maar staar je niet blind op deze in principe technische benadering. Zonder het opbouwen van vertrouwen in en bij de nieuwe generatie boeren, krijgen we de zaak niet echt in beweging. Mijn voorstel: vul het begrip bodem breder in en besteed eerst aandacht aan het creëren van de juiste voedingsbodem voor jongeren die het graag anders willen.

Voordat ik daarop inga, eerst een kanttekening bij het besluit van het vorige/demissionaire kabinet om ‘bodem en water’ als sturend principe te hanteren bij het herinrichten van het landelijk gebied. Zo’n principe werkt alleen op de lange termijn. Er is dus een fundamenteel raamwerk nodig, in de vorm van overheidsbeleid dat enkele decennia wordt volgehouden.

Politieke verhoudingen

In de huidige politieke verhoudingen zie ik een dergelijk langetermijnbeleid, gebaseerd op een gedragen visie, niet snel ontstaan. Integendeel, het nieuwe kabinet is vooral gefocust op de korte termijn en, als het om landbouw gaat, vooral bezig met het behouden van bestaand beleid zoals de derogatie voor de melkveehouderij.

In dat licht bezien lijkt het ‘wishful thinking’ dat we een langetermijnbeleid gaan zien dat ‘bodem en water’ echt sturend zal maken. Dit laat onverlet dat beide elementen van levensbelang zijn voor een gezonde landbouwsector en voor natuurbehoud c.q. -herstel.

Jonge boeren

De rol van jonge boeren, of breder: de rol van jongeren in onze samenleving, is belangrijk in dat langetermijnbeleid. Was het overdragen van bedrijven, met alle daarin opgebouwde kennis en ervaring, lange tijd een kwestie van de oudere generatie die de nieuwe generatie bij de hand nam, vandaag de dag worden de meest ingrijpende nieuwe technologieën als eerste door jongeren toegepast. Zij maken zich het omgaan met digitale hulpmiddelen eerder eigen dan hun ouders. Zij kennen de kansen en valkuilen van bijvoorbeeld artificiële intelligentie (AI) beter dan hun ouders.

Alle reden om de jonge boeren die zoeken naar een nieuw fundament voor hun bedrijf meer ruimte te geven en hen te ondersteunen in het ontwikkelen van een echt duurzame landbouw. Hier past denk ik de metafoor van de ‘zaaibedbereiding’. Dit begrip staat voor het klaar maken van de bodem, zodat de zaadjes erin kunnen ontkiemen. Dat is in mijn visie essentieel om echt vooruitgang te boeken in de transitie van onze landbouw en voedselproductie.

‘Jongeren worden niet serieus genomen’

De gevestigde belangen – overheden, bedrijven, belangenorganisaties – onderkennen dit onvoldoende. Natuurlijk, jongeren worden tegenwoordig vaker aan tafel gevraagd, maar de jongeren worden niet serieus genomen. Daar komen ze pas achter als ze met alle goede bedoelingen aangeschoven zijn bij een sessie of vergadering.

Ze zijn uitgenodigd, stoppen er tijd in en dan blijft het oorverdovend stil. Men is weer gefocust op het in stand houden van de eigen organisatie en het vasthouden aan de eigen, veilig lijkende positie. De jongeren hebben geen beslisbevoegdheid of mandaat en worden al snel in een keurslijf gedrukt, want ‘het werkt nou eenmaal zo’. Dit doet een hoop jongeren tegenwoordig ook opbranden.

Zaaibedbereiding

Als ik bovenstaande combineer met mijn ervaringen, kom ik tot de volgende aanbevelingen om de potentie van jongeren te benutten voor het platteland:

• Maak een zaaiplan voor wat je wilt oogsten. Wees helder in wat je van elkaar vraagt. Geef aan waarom je jongeren wilt betrekken. Laat zien dat je bereid bent om je te verplaatsen in hun perspectief en durf je eigen referentie los te laten.
• Bereid het zaaibed voor. Zoek je leiderschapsrol vanuit eigenaarschap, wat kan ik (in welke organisatie of context je ook werkt) doen om het vertrouwen in elkaar op te bouwen en te verstevigen? Bundel de krachten vanuit positiviteit, elke weg naar de oplossing vind je samen.
• Voer het plan uit en blijf erbij. Ga samen gelijkwaardig in actie, door samen te zaaien en te planten ervaar je eigenaarschap. Je ervaart wat nodig is om iets te laten groeien. Dat is wellicht anders dan je van tevoren had bedacht.
• Houd moed en heb geduld. Ontkiemen en tot wasdom komen kost tijd en aandacht. Laat de voedingsbodem z’n werk doen. Groei van het nieuwe betekent ook afscheid van het oude.
• Blijf leren. Wat betekent die blijdschap en dat afscheid voor jou? En kun je daarmee overweg? Hoe is dat persoonlijk en vanuit je formele rol die je namens je organisatie draagt? Vernieuwing begint bij jezelf.

Wat zich boven het maaiveld aandient, heeft dus deze zaaibedbereiding nodig om in het nieuwe tijdperk van nu te blijven groeien. Anders is het zo weer uitgebloeid.

Xander Beks, melkveehouder (Nuffield scholar) en oprichter coöperatie I4NATURE.